Rozwój mowy dziecka jest długotrwałym procesem, podobnie jak nauka języka. Wpływ na niego na naprawdę wiele czynników. Mimo że pierwsze słowa możemy usłyszeć dziecka w okolicach pierwszego roku jego życia, komunikuje się ono z nami już wcześniej – tak naprawdę od razu po porodzie.

Pierwsze krzyki i płacz to sygnały, które mają nam zakomunikować potrzeby malucha. Dopiero później dzieci uczą się komunikacji werbalnej, która u każdego może przebiegać nieco inaczej. U wszystkich dzieci wyróżnia się jednak cztery uniwersalne etapy mowy dziecka.

Okres melodii (0-1 rok)

Na początku był… płacz i krzyk. To pierwsze dźwięki, które wydaje noworodek tuż po narodzinach. Już wtedy mają one jakieś znaczenie. Mają za zadanie komunikować jego potrzeby i uczucia – głód, pragnienie, strach.

Kiedy dziecko zaczyna głużyć? Od 2 do 4 miesiąca życia. Jest to całkowicie bezwarunkowe. Najczęściej gruchanie pojawia się, gdy niemowlę jest w dobrym humorze. Może być słyszalne także u dzieci z wadami słuchu. Niektórzy nie wiedzą, czym się różni głużenie a gaworzenie. W przypadku głużenia czy też gruchania dziecko wydaje dźwięki, przypominające samogłoski lub spółgłoski, np. „auuuu” „grrrr”.

Kiedy dziecko zaczyna gaworzyć? Kolejnym etapem w rozwoju mowy jest gaworzenie. Możemy je usłyszeć około 6. miesiąca życia. Maluch powtarza świadomie różne sylaby o prostej strukturze, które mogą przypominać słowa, np. mamama, tatata.

W pierwszym roku życia dziecko nabiera również innej, ważnej w rozwoju mowy umiejętności. Jest to gest wskazywania, który pojawia się ok. 9 miesiąca życia dziecka. Służy on m.in. do stworzenia wspólnego pola uwagi, które jest niezwykle istotne w komunikacji.

Okres wyrazu (1-2 lata)

Kiedy dziecko zaczyna mówić? W okolicach pierwszego roku życia możemy usłyszeć u naszej pociechy pierwsze słowa, które mają bardzo prostą budowę. Najczęściej są to nazwy osób i rzeczy z jej najbliższego otoczenia, np. “mama”, “baba”, “dada” itp. Do zasobu słów dziecka dołączają też wyrazy dźwiękonaśladowcze: „papa”, „hau”, „bach” itp. Co ciekawe, u malucha jeden wypowiedziany wyraz może oznaczać nawet kilka różnych zdań. W ich rozszyfrowaniu mogą pomóc nam gesty i mimika. Przykładowo wyraz „mama” może oznaczać: „mama kupa”, „mama daj”, „mama chodź” itp.

Prócz tego, że dziecko zna już wiele słów, rozumie też większość prostych zwrotów, które do niego kierujemy. Bez problemu więc może wykonać takie polecenia, jak: “zrób papa”, “zrób akuku” czy “podaj lalkę”. Dziecko zaczyna wymawiać samogłoski ustne: a, e, i, o, u, y; jak i spółgłoski: d, t, n, m, b, ś, ź, ć, dź.

Gdy nasza pociecha ma jakieś 1,5 roku, każdego dnia poszerza zasób słów. Zna ich już ok. 50. Warto wiedzieć, że na tym etapie maluch może upraszczać lub skracać słowa, np. „pi” zamiast „pić” czy „da” zamiast „daj”.

Okres zdania (2-3 lata)

W okolicy dwóch lat dziecko tworzy proste, dwuskładnikowe zdania, np. mama am, mama daj. Do słownika dziecka dołączają kolejne słowa z bliższego i dalszego otoczenia. Wciąż warto mieć na uwadze, że każde dziecko rozwija się we własnym tempie, jednak ważne jest, by mieściło się ono w pewnych ramach. Tak, byśmy wiedzieli, że ten rozwój idzie w dobrym kierunku. Na tym etapie niektóre dzieci mogą mówić bardzo proste zdania typu: „mama daj” lub „mama da pi”, podczas gdy inne już swobodnie będą wyrażać swoje potrzeby, a zdania te będą w pełni zrozumiałe.

W tym przypadku i jedno, i drugie dziecko mieści się w normie, ponieważ zasób słów o dwulatka może mieć od kilkudziesięciu do kilkuset słów. Nie jest więc ważne, czy nasze dziecko mówi tak samo dobrze, jak pociecha sąsiada, ale czy w ogóle umie wyrażać werbalnie swoje podstawowe potrzeby.

Kiedy iść do logopedy z 2-latkiem? Zdarza się, że dwuletnie dziecko jeszcze nie mówi albo ledwo wypowiada kilka prostych słów, typu mama, baba czy dada. Na tym etapie bardzo często słyszymy od innych rodziców, znajomych czy nawet pediatrów (!), że dziecko ma jeszcze czas. I z tego też powodu bagatelizujemy problem. Warto zadać sobie wówczas pytanie, czy takie samo podejście mielibyśmy, gdyby nasze dziecko w wieku dwóch lat jeszcze nie chodziło. W końcu normy rozwojowe w zakresie mowy, jak i chodzenia są bardzo podobne. W wieku 12 miesięcy powinny tak samo pojawić się pierwsze kroki, jak i pierwsze słowa. Jeśli więc dwulatek nie mówi albo mówi pojedyncze słowa, dobry logopeda dziecięcy powinien zobaczyć malucha i ocenić jego mowę.

W wieku 3 lat rozwija się fleksja naszego dziecka. Dziecko do komunikowania się wykorzystuje pojedyncze zdania proste i rozwinięte. Umie również użyć trudniejszych konstrukcji składniowych, np. poprzez recytację wierszyków. Zna już wszystkie części mowy. W tym czasie może przyswoić od 1000 do 1800 słów. Wykonuje bardziej złożone polecenia. Rozróżnia kolory i przeciwieństwa. Wskazuje części ciała. Używa pytań i zdań rozkazujących.

Kiedy do logopedy z 3-latkiem? Przede wszystkim wtedy, gdy 3-latek nie mówi. W tym okresie jest to już jak najbardziej niepokojące. Innym powodem wizyty u specjalisty będzie fakt, że mowę dziecka rozumiemy tylko i wyłącznie my. Opóźniony rozwój mowy u 3-latka to bardzo częste zjawisko. Może ono niestety być przyczyną problemów w kontaktach z rówieśnikami, dlatego im wcześniej znajdziemy pomoc, tym lepiej. Diagnoza logopedyczna pomoże ustalić przyczynę problemów i pozwoli wdrożyć odpowiednią terapię.

Okres swoistej mowy dziecięcej (3-7 lat)

W tym okresie maluch już swobodnie rozmawia z rodzicami, jak i rówieśnikami. Umie też opowiedzieć bajkę. To również czas, w którym możemy usłyszeć od dziecka wiele zabawnych powiedzonek, ponieważ dzieci często tworzą własne słowa, np. poprzez połączenie dwóch wyrazów czy przestawienie głosek lub całych sylab.

Czterolatek wymawia już wszystkie samogłoski ustne, ale może mieć problem z nosowymi: ą i ę. Poprawna wymowa dotyczy głosek syczących: s, z, c i dz. W wieku 5 lat prawidłowo realizuje głoski szumiące: sz, ż, cz i dż. W 6. roku życia poprawnie wymawia już wszystkie głoski. W tym okresie pojawia się głoska r. Niektórzy twierdzą, że może pojawić się ona nawet w wieku 7 lat. Wcześniej dziecko może zamieniać ją na l. Ważne jednak, by nie występował rotacyzm właściwy, czyli całkowite zniekształcenie głoski r – wówczas występuje najczęściej tzw. francuskie r.

Niezależnie od tego, na jakim etapie rozwoju mowy jest nasza pociecha, warto bacznie ją obserwować. Jeśli tylko zwrócimy uwagę na wady wymowy u dzieci w wieku przedszkolnym czy szkolnym, takie jak seplenienie, jąkanie u dzieci czy rotacyzm, warto zgłosić się do logopedy. Leczenie wad wymowy u dzieci jest bardzo istotne w rozwoju mowy i komunikacji.