Wady logopedyczne u dzieci – seplenienie. Czym się objawia i jak możemy z nim walczyć?

Seplenienie to jedna z najczęściej występujących dyslalii u dzieci. Do pewnego wieku u dzieci w wieku przedszkolnym można uznać ją za normę językową. Z czasem jednak nieprawidłowa realizacja danych głosek staje się już wadą, z którą należy udać się do specjalisty. Czym właściwie jest seplenienie? Jak je rozpoznać i jak wygląda leczenie tej wady wymowy?

Czym jest seplenienie?

Seplenienie, zwane inaczej również sygmatyzmem, to jedna z dyslalii, czyli wad wymowy, polegających na nieprawidłowej realizacji danego fonemu (głoski) lub jego całkowitym pominięciu. W przypadku seplenienia mamy do czynienia z konkretnym zestawem głosek. Są to: ś,ź,ć,dź,s,z,c,dz,sz,ż,cz oraz dż. 

Jak jednak sygmatyzm wygląda w praktyce? Z pewnością już nieraz, czy to na ulicy, czy na podwórku, słyszeliśmy dzieci, które mówią np. “Mamo, a cy kupiś mi nową śukienkę”? To właśnie przykład seplenienia. Warto jednak wiedzieć, że w obrębie tej wady wymowy możemy wyróżnić aż trzy jego rodzaje. Na czym będą one polegać?

Rodzaje seplenienia

Wyróżniamy aż trzy rodzaje seplenienia:

• Mogisygmatyzm, zwany również elizją – jest to opuszczenie danej głoski. Dziecko nie wymawia wówczas w ogóle głosek dentalizowanych, czyli takich, przy realizacji których dolne i górne siekacze ułożone są blisko siebie lub trochę na siebie zachodzą. Przykładowo dziecko zamiast “czapka”, mówi “apka”. Pominięcie głosek występuje nie tylko na początku wyrazów, ale również w środku, czyli np. “mika” zamiast “miska”. 

• Parasygmatyzm, zwany też substytucją – jak sama nazwa wskazuje, polega na zastępowaniu głosek innymi, zwykle łatwiejszymi w wymowie. Dziecko może mówić zamiast “super”, to śuper, a zamiast “dzwonek” – “zwonek”. Jakimi głoskami najczęściej dziecko zastępuje te prawidłowe? Przykładowo s, z, c czy dz mogą być zastępowane ś, ź, ć, dź, a głoski sz, ż, cz, dż zamieniane są na s, z, c czy dz. Oczywiście różnie może to wyglądać w zależności od konkretnego dziecka.

• Sygmatyzm właściwy – objawia się zniekształceniem wspomnianych już wyżej głosek. Ma to związek z miejscem ich realizacji w obrębie buzi. Najczęściej dochodzi do seplenienia międzyzębowego, czyli takiego, w którym język jest wysunięty pomiędzy zębami. Dość popularne jest też seplenienie wargowo-zębowe, przyzębowe, boczne, krtaniowe czy nosowe.
  
  

Przyczyny sygmatyzmu

Jakie są najczęstsze przyczyny tej wady wymowy? Najczęściej obwinia się nieprawidłową budowę narządów mowy, wady zgryzu czy brak pionizacji języka. Równie często za sygmatyzm może odpowiadać nieprawidłowy sposób jedzenia, osłabione napięcie mięśni twarzy i jamy ustnej oraz choroby górnych dróg oddechowych. Niektóre dzieci seplenienie mogą po prostu “wynieść” z domu czy podwórka, obserwując rodziców czy rówieśników. 

Jak leczyć sygmatyzm? Ćwiczenia na seplenienie

Seplenienie jest bardzo łatwo zauważalne jako niewyraźne mówienie. Jeśli zbyt długo się przeciąga, warto udać się na wizytę do logopedy lub neurologopedy. Specjalista oceni, czy wady wymowy u dzieci w wieku przedszkolnym czy szkolnym nadal mieszczą się w normie czy już są powodem do niepokoju.  W tym drugim przypadku konieczna będzie odpowiednia terapia logopedyczna zarówno u specjalisty, jak i w przedszkolu czy szkole. Ważne jednak, by była ona utrwalana właściwymi ćwiczeniami z dzieckiem w domu. Są to m.in. ćwiczenia oddechowe, usprawnianie pracy narządów mowy, ćwiczenia słuchowe oraz utrwalające prawidłową realizację głosek. Jak mogą one wyglądać?

Ćwiczenia oddechowe

Jeśli chodzi o ćwiczenia oddechowe, mają one na celu kształtowanie właściwego toru oddechowego, czyli wdech nosem, wydech buzią. Dziecko może np.:

• dmuchać piórko czy inne lekkie przedmioty, jak np. piłeczki ping-pongowe, wiatraki, bańki itp.;

• robić “bąbelki” przez słomkę w szklance z wodą;

• przenosić słomką niewielkie karteczki z jednego miejsca na drugie poprzez ich “zasysanie”;

• tworzyć obrazy z farb wymieszanych z wodą, dmuchając na nie przez słomkę;

• wykonywać różne zabawy dźwiękowe, które na celu będą miały naśladowanie znanych już dziecku dźwięków, np. naśladowanie węża (ssssss), pszczoły (bzzzzz) czy szumiącego wiatru (szszszszszsz).
  
  

Ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne

W przypadku leczenia seplenienia, istotne mogą okazać wszelkie ćwiczenia, mające na celu pionizację języka. Bardzo często pomaga oblizywanie warg (np. z miodu czy musu) i zębów, robienie kółeczek językiem, liczenie zębów za pomocą języka, przesuwanie języka w górę i w dół oraz na boki czy wypychanie policzków językiem. Ponadto możemy ćwiczyć też wargi poprzez robienie dzióbków, przesyłanie buziaków czy ćwiczenie różnych min przed lustrem, a także usprawniać pracę policzków, podniebienia czy żuchwy, np. nadymając policzki, ziewając czy przesuwając żuchwę na boki.

Ćwiczenia słuchowe

Celem tych ćwiczeń jest oczywiście rozwijanie zdolności słuchowych oraz uwagi i pamięci słuchowej. Można wykorzystać tu np. popularną zabawę w głuchy telefon (najlepiej w większym gronie dzieci). Możemy też wsłuchiwać się w dźwięki otoczenia na spacerze, zachęcając dziecka do odgadnięcia, jaki dźwięk słyszy oraz do zlokalizowania jego źródła.

Ćwiczenia na prawidłową artykulację

Jedynym właściwym sposobem na wykonanie tego ćwiczenia jest oczywiście zaprezentowanie dziecku prawidłowych wzorców wymowy, a następnie zachęcanie dziecka, by powtarzało dane głoski aż będzie je wymawiać prawidłowo.

Jak już zostało wspomniane, seplenienie to najczęstszy rodzaj wady wymowy u dzieci. Na szczęście dobry logopeda dziecięcy jest w stanie odpowiednio zdiagnozować wadę i wprowadzić właściwe ćwiczenia, które pomogą nam usprawnić narządy mody, kształtować prawidłowy tor oddechu i  wprowadzić prawidłowe wzorce artykulacyjne.